Erzurum'da her kemerde bir dua, her kubbede bir umut

Erzurum Valiliğince hazırlanan "Erzurum Kümbetleri" belgeseli beğeni topladı.

Erzurum Valiliğince hazırlanan kısa metraj "Erzurum Kümbetleri" belgeseli sosyal medya hesaplarından beğeniye sunuldu. Kısa sürede binlerce beğeni alan belgesel, "Taşların bir hafızası ve vakarı olduğunu yüzyıllardır dimdik ayakta duran ecdat yadigârı yapılardan öğrendik. Duayı ve ümidi de... Her kemerde bir dua, her kubbede bir umut... Bak, gönüllerde şehrayinler açıyor! Dünün güzel hatıraları meraklı bir türküyü mırıldanır gibi tatlı bir maziyi terennüm ediyor. Karşınızda, güzel şehrimizin göğünün en tanıdık yıldızlarından kümbetlerimiz" notu ile paylaşıldı.

Erzurum şehir merkezinde 21 türbe bulunuyor

Yapılan paylaşımda, "Türklerin hayatında ölüye duyulan saygıdan dolayı mezar geleneğinin özel bir yeri vardır. Geçmişten günümüze kadar uzanan bu gelenek, değişik dönemlerde farklılıklar göstermekle beraber, ana hatlarıyla aynı anlayışın devamlılığına işaret etmektedir. Mezar geleneği, Türklerin İslamiyet’i kabulü önemli bir aşama göstermiş, İslamiyet öncesine ait inançlar, İslamiyet’in kabulünü müteakip birdenbire ortadan kalkmamış, İslami inanış ve düşünce sistemi içinde yeni bir biçimlenmeyle varlığını sürdürmüştür. Bu bakımdan türbe yapılarının neden Orta Asya’da doğmuş olduğunu anlamak da zor olmamıştır. Mezar anıtlarının gelişimi bu bakımından Anadolu’da da zengin bir çevre sunmuştur. Çoğunluğu kümbet biçiminde olan bağımsız yapılardan başka, özellikle medrese ve camilerin bünyesinde çok sayıda türbe vardır. Anadolu’ nun en erken tarihli mezar anıtlarının başında Saltuklu Beyliği’nin kurucusu Emir Saltuk’a ait mezar yapısı gelir. Erzurum şehir merkezinde inşa edilmiş 21 türbe bulunmaktadır. Bunlardan 2’si kare, 5’i dikdörtgen, 2’si silindirik, 2’si sekizgen, 6’si onikigen, 1’i çokgen gövdeli ve 3’ü baldaken planda ele alınmıştır.

İşte Erzurum’da bulunan başlıca türbe ve kümbetleri

Üç Kümbetler Kare Gövdeli Anonim Kümbet; Kime ait olduğu bilinmeyen yapı, Erzurum’da Üç Kümbetler’in batısında bulunan dördüncü kümbettir. Kümbet’in kesin tarihi bilinmemekle beraber, üslup özellikleri bakımından 13. yüzyıla uygun düşmekle birlikte Kümbet kare gövdelidir. Cimcime Hatun Kümbeti; Şehir merkezinde, Cumhuriyet Caddesi üzerindedir. Daha önceki kaynaklarda Erzurum emirlerinden birine ait olduğu ileri sürülen Kümbet, kitabesine göre 1304’te yaptırılmıştır. Cimcime Hatun Kümbeti, silindirik gövdelidir. Üç Kümbetler Silindirik Gövdeli Anonim Kümbet; Kime ait oldugu bilinmeyen yapı, Üç Kümbetlerin güneyinde bulunmaktadır. Kümbet’in kesin tarihi ve kime ait olduğu bilinmemektedir. Ancak üslup özelikleri bakımından 14. yüzyılın başlarına uygun düşmektedir. Kümbet, silindirik gövdelidir.

Emir Saltuk Kümbeti

Üç Kümbetlerin kuzeybatısında, bugün ortadan kalkmış olan eski mezarlığın ortasında bulunmaktadır. Kümbet’in üzerinde yapım kitabesi bulunmadığından kim tarafından ve ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak yapının Saltuklu Atabeylerinden İzzeddin Saltuk’a ait olduğu genel olarak kabul edilmektedir. Buradan hareketle yapının 12. yüzyılın ilk yarısına ait olduğu düşünülmektedir. Anadolu’nun en erken tarihli kümbeti olması bakımından son derece özel olan yapı sekizgen gövdeli türbedir. Üçgen alınlıklar ile son bulan cephede hem gövdenin tamamlayıcısı hem de kasnak görevini üstlenen silindirik alanda, sekizgen gövdenin köşelerine denk gelen yerlerde, üçgen kesitli sekiz niş bulunmaktadır. Bu nişlerin her birinin içerisinde farklı bezeme uygulanmıştır. Karşılıklı (antitetik) grifon ve ejder figürleri, kanatları açık kartal, istiridye ni altında tavan ve boğa figürleri işlenmiştir. Diğer nişlerin biri istiridye bezemeli, ikisi de hayat ağacının stilize edilmesi ile oluşan farklı bir bezemeler olarak görülmektedir. Bu nişlerin üzerinde kırık çubuklar şeklinde devam eden bir kuşak, kabartma olarak düzenlenmiştir. Bu nişler içerisindeki figürlerin Uzak Doğuda, Türk ve Çin çevrelerinde yaygın olan 12 hayvanlı takvimini temsil ettiği söylense de bu hayvanların sayısının be olması bu takvimle olan ilişkisini zayıflatmaktadır. Ancak bu kompozisyonların Orta Asya Türk inancı ve yaşayışı ile ilgili mitolojik konuları da yansıttığı muhakkaktır. Ayrıca kalın bir burma silme bütün kasnağı dolanmaktadır. ince bir fisto bordürün altında birbirine bağlı koçbaşını andıran bezemeden sonra külaha geçilmektedir. Külah alışılmış konikal görüntünün dışında, kubbe ölçülerine daha yakın bir formdadir. Üzeri taş tepelikle son bulmaktadır. Bütün kümbetlerin cenazeliğine dışarıdan girilirken bu Kümbet’in cenazeliğine içeriden girmektedir. Bu yönüyle tek örnektir.

Çifte Minareli Medrese Kümbeti

Kümbet, Çifte Minareli Medresenin güney ucuna bitişiktir. Kümbet’in üzerinde yapım kitabesi yoktur. Bu nedenle kümbet farklı kaynaklarda değişik tarihlere verilmitir. Kümbet’in üslup özellikleri 13. yüzyılın sonu 14. yüzyılın başlarına uygun düşmektedir. Kümbet, onikigen gövdelidir. Emir Sadrettin (Karanlık) Kümbet; Yapı, Derviş Ağa Mahallesi’nde bulunmaktadır. Kümbet’in güney penceresi üzerinde bulunan kitabesine göre 1308 yılında Sadrettin Türkbeğ tarafından yaptırılmıştır. Kümbet’te iki mezar bulunmaktadır. Asıl mezarın Kümbet’in bugünkü yerinde yapılan bir meydan savaşında yaşamını yitiren bir ehide ait olduğu, ikinci mezarın da onun türbedarına ait olduğu rivayet edilmektedir. Emir Sadrettin Kümbeti onikigen gövdelidir. Gümüşlü Kümbet; Erzurum’da Kars Kapısı semtinde, Asri Mezarlık’ın karşısında bulunan Gümüşlü Kümbet’in üzerinde kitabesi yoktur ancak üslup özellikleri 14. yüzyılın başlarına uygun düşmektedir. Kümbet, onikigen gövdelidir. Hoca Cemalettin Yakut (Yakutiye) Kümbeti; Erzurum’da Cumhuriyet Caddesi üzerinde, Yakutiye Medresesinin doğu ucuna bitişik olan Kümbet, üzerindeki yazıta göre 1310 yılında Sultan Olcaytu döneminde Bolugan Hatun için son derece hayır hasenat sahibi olan Hoca Cemalettin Yakut tarafından yaptırılmıştır. Kümbet, onikigendir. Rabia Hatun (Rabia Ana) Türbesi; Hasani Basri Mahallesi’nde bulunan yapının üzerinde kitabesi olmadığından yapılış tarihi tam olarak tespit edilememiştir. Ancak Kümbet üslup özelliklerinden dolayı 14. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmektedir. Kümbet’e neden "Rabia Hatun" denildiğine dair elimizde kesin tarihî bilgi yoktur. Ancak bu türbede yatan merhumenin İlhanlı döneminde yaşamış kimliği hakkında bilgi olmayan Rabia isimli bir kadın olabileceği gibi, Basra’da medfun olan 8. yüzyılda yaşamış Rabiatü’l-Adviyye’ye ait bir makam türbesi olarak da değerlendirilebilir. Halk anlatımlarına bakarak kümbete ‘’Rabia Hatun Kümbeti’’ denmişti. Kümbet, onikigen gövdelidir. Üç Kümbetler Onikigen Gövdeli Anonim Kümbet; Üç Kümbetlerin içerisinde bulunan Kümbet’in üzerinde kitabesi yoktur. Bu nedenle kesin tarihi belirlenememiştir. Ancak üslup özelliklerinden dolayı 14. yüzyıla uygun düşmektedir. Kümbet onikigen gövdelidir. Mehdi Abbas Türbesi; Türbe, Emir Şeyh Mahallesi’nde, Emir Şeyh Mescidi’nin güneyindedir. Üzerinde kitabesi bulunmayan Türbe’nin 15. yüzyıla tarihlendirilmesi uygun düşmektedir. Türbe dıştan onaltıgen içten sekizgen olup tek katlı bir düzenlemeye sahiptir. Cenazelik bölümü bulunmamaktadır ve çokgen gövdelidir.